Abşeronun ən qədim bağları - Novxanı bağları Qış fəsli öz dövrünü başa vurub günəş yeri isitməyə başlayanda, xüsusilə də isti yay günlərində Bakı sakinlərinin əksəriyyəti Abşeron bağlarına üz tutur. Dənizli, qumlu, meynəli bağlar qışda nə qədər sakit olursa yayda bir o qədər qələbəlik yaşayır.
Ərazidə yerləşən bağlar arasında ən qədimi Novxanı bağlarıdır. Halbuki, bəzi tarixi mənbələrdə onun orta əsrlərdə yarandığı göstərilir. Lakin kənd müxtəlif tarixi dönəmlərdə başqa yerlərə köçdüyündən onun tarixinin uzaqlığına gedib çıxmaq mümkünsüzləşib.
Bir çox yazılarda Novxanı kəndinin adının "nov” və "xanə” tərkibli fars sözlərindən əmələ gəlməsi ilə əsaslandırırlar. Bu sözlərin azəri türkcəsinə tərcüməsi "yeni bina", "yeni məkan", "yeni yer” mənasını verir. Bu da zəlzələdən və Xəzər dənizinin su səviyyəsinin artması ilə əlaqədər dağılmış Siyan kəndinin təzə əraziyə köçməsi və siyanlıların təzə kəndlərinə verdikləri adla izah edilir.
Bu torpaqlar 500 il əvvəl Siyan kəndi adlanırdı. Bu ifadənin hərfi mənası “yanmaq” kimi tərcümə olunur. Siyan adı “sis”, “his”, “tüstü” sözlərinin deformasiyaya uğramış variantı kimi yozulur. Ona görə kəndə Hisyandıran deyirlərmiş. Binəqədi duz gölünün xəzrisində yerləşən kəndin 17-ci əsrin ortalarında dəniz suyunun artması (güclü zəlzələ də istisna olunmur) nəticəsində batdığı qeyd olunur. Əhali “Aşağıbaş” deyilən ərazidə məskunlaşmaq məcburiyyətində qalır.
Burda yenidən tikilən evlərə farsca “ nov xanı”, yəni “təzə evlər” adı verirlər.
Bağ evlərinə köçmək hər bir ailədə əlamətdar bir gün kimi qeyd olunar və bir çox adətlərlə müşaət olunardı. Belə adətlərdən çoxu bu günə gəlib çıxmasa da bir qismi hələ də yaşayır. Məsələn, bağa köçəndə və ya geri qayıdanda “Yurd halvası” çalınıb paylamaq adəti hələ də mövcuddur.
Bağ mövsümü yaxınlaşanda kəndin siması dəyişir, haylı-küylü olur.
Abşeron bağlarından danışıb onun əvəzsiz təbii nemətlərindən söz açmamaq olmaz. Bu nemətlərdən birincisi Bakı bağlarının bal kimi şirin sarı ənciridir. Əncirdən mürəbbə bişirilir, qurudularaq çərəz kimi istifadə edilir.
Əncirdən heç də geri qalmayan Abşeronun məşhur üzüm sortları, xüsusən Ağşanı və Qaraşanı bağların qumsal torpaqlarında yetişdirildiyindən daha şirin olur. Ağşanının şəkərliliyi 36 faizdən çoxdur. Başqa heç bir üzüm sortu şəkərlilikdə ona çata bilmir.
Abşeronun digər qiymətli sərvətlərindən biri də zeytundur. Abşeron zeytunu öz keyfiyyətinə görə dünyada məşhur idi. Həmişəyaşıl zeytun ağacı həm də güclü küləklərinin qarşısını almaq üçün təbii sipər rolunu oynayırdı.
Qızıla bərabər tutulan zəfəran bitkisi isə Abşeronun nadir sərvətlərindəndi. Abşeronun 10-dan çox kəndində əkilib-becərilməsinə baxmayaraq Bilgəh kəndində yetişdirilən zəfəran xüsusi şöhrət qazanıb.
Mavi Xəzərin sahilində yerləşən Abşeron bağları təkcə təbii gözəlliyi, iqlimi və nadir nemətləri ilə deyil, həm də yerli sakinlərin qonaqpərvərliyi ilə də insanları cəlb edir.
Baş redaktor: Şamo Əliyev
