Biz azərbaycanlılar üçün ən vazkeçilməz içki çay sayılır. Elə buna görə də çayla bağlı bir-birindən fərqli adət və məsəllərimiz var. Çay nədir, say nədir? Qonaqdan "çay içirsənmi" deyə soruşmazlar hətta evlilik öncəsi, elçilik mərasimində belə razılıq xəbərini şirin çayla bildirirlər.
Bu yazıda süfrəmizin və gündəlik həyatımızın baş tacı olan çayla bağlı bilinməyənləri nəzərə çatdırır.
Çay içmədən öncə bu məlumatları oxuyun
1.Təxminən 3000 növ çay olduğunu bilirdiniz?
Çayların qoxusu, istifadə edilən toxumun növü ilə yanaşı,harada yetişdiyi də fərqlilik göstərir.
Nanə çayı əslində bir çay növü deyil. Dəmləmədir.
Bütün çayların Camellia sinensis bitkisindən əldə edilməsi lazım gəlir. Amma bir çox firma stəkana tökülən hər isti içkiyə çay deməyə öyrəşib.
Çayın kofedən daha çox kofeinə malik olduğunu bilirdinizmi? Amma tam da düşündüyünüz kimi deyil.
Bəli, çay kofedən daha çox kofeinə malikdir. Amma bir stəkan çay hazırlamaq üçün istifadə etdiyiniz çay miqdarı bir stəkan kofedəki kofenin faizindən olduqca azdır. Dolayısı ilə bir stəkan çay içdiyiniz zaman kofe ilə müqayisədə daha az kofein almış olursunuz. Məsələn: Bir stəkan çaydakı kofein miqdarı - 40-70 mq, bir stəkan kofedəki isə: 100-200 mq-dir.
Stəkandakı çaya südün əlavə edilməsinin onun dadı ilə bir əlaqəsi yoxdur. Bu vərdiş sizin sosial sinfinizi təmsil edir.
Çin istehsalı olan stəkanlara isti su töküləndə çatlamalara səbəb olduğu üçün stəkana öncədən soyuq su tökülərək, çatlamasının qarşısı alınırdı. Daha yaxşı stəkanlar hazırlanmağa başladıqdan sonra, son olaraq stəkana süd tökmək varlılığın bir əlaməti kimi özünü göstərməyə başlayıb.
Çay 18-ci əsrdə çox dəyərli bir məhsul olub. Bu səbəbdən də o, bağlı qutularda saxlanırdı. Bu bəzəkli qutular əsasən bir neçə fərqli çay tipi və ya qənd kimi məhsulları daşımaq üçün də istifadə edilirdi.
Çay bahalı olduğu üçün bir neçə dəfə içinə arzuolunmaz qatqı maddələri də əlavə edilib. Həmin illərdə qeyri-qanuni yollarla daha çox çay idxal edilməyə başlanmışdı. Qaçaqçılar da daha çox fayda əldə etmək üçün çayların içinə fərqli bitki yarpaqları və müxtəlif maddələr əlavə etməyə başlamışdılar.
Bu qatqı maddələrinin arasında qoyun gübrəsi də var. 1770-ci ildə London yaxınlığındakı bir kəndin çay taciri üçün ildə 20 tondan artıq qatqılı çay istehsal etdiyi bildirilib. Hətta çay reseptlərində rəngin alınması üçün qoyun gübrəsi ilə suda qaynadılmış kül yarpaqlarından da istifadə edilirdi.
Qaynar suda çay hazırlamamalısınız. Çünki çay yarpaqlarını yandıra bilərsiniz.
Paket çay nə zaman icad edildi, sizcə? Hələ 1900-cü illərdə paket çaylardan istifadə etməyə başlamışdılar. 1901-ci ildə ilk paket çaydan istifadə edilməyə başlandı. 1908-ci ildə Thomas Sullivan adında bir amerikalı iş adamı paketləri emal etməyə başladı.
O məşhur "Earl Grey" çayı öz adını həqiqətən də Earl Grey-dən götürüb. 1764-cü ildə Earl Greyə berqamot ətirli bir çay hədiyyə edilib. Grey bunu o qədər çox sevib ki, özü də istehsal etməyə başlayıb.
Qara çay dəmir əskikliyinə səbəb ola bilər. Qara çay qəbul etdiyimiz qidalarda dəmiri həzm etməyimizi əngəllədiyi üçün xüsusən də hamilə qadınların içməsi böyük risk daşıyır.
Güclü dağ günəşi və aşağı gecə istilikləri çayların yarpaqlarının yavaş bir şəkildə böyüməsini təmin edir. Bu da çayın özünəməxsus bir qoxusu ilə dünyanın ən bahalı çayı olmasını təmin edir.
Çay əslində bir sidik qovucudur. Çay içəndən sonra daim ayaqyoluna gedilməsinin əsas səbəbi budur.
London çay auksionu 300 ildir davam edir. Hətta 1950-ci illərdə dünyadakı çayın üçdə biri bu auksionda satılıb. Auksionda təklif vermə müddətinin limitsiz olmasına mane olmaq üçün şamlardan istifadə edilirdi. Satışın əvvəlində bir şam yandırılır və müəyyən bir yerə qədər əridikdən sonra bir çəkic aşağı düşər və təklif sonlanırdı.
Mükəmməl bir çay içmək üçün ingilislərin standartı olduqca yüksəkdir:
- Xüsusən farfordan hazırlanmış bir fincana ehtiyacınız var
- Hər 100 ml su üçün ən azı 2 qram çaydan istifadə etmək lazımdır.
- Hazırlandığı zaman istilik 85 dərəcədən artıq olmamalıdır.
